افزایش فشار خون، شایع­ترین مشکل طبی است که در طی بارداری روی داده و 3-2 درصد بارداری­ها را عارضه ­دار می­کند.

افزایش فشار خون در بارداری به چهار دسته تقسیم می­شود:

1- فشار خون مزمن.

2- پره اکلامپسی و اکلامپسی (مسمومیت بارداری).

3- فشار خون بارداری.

4- پره اکلامپسی همراه با فشار خون مزمن.

فشار خون مزمن به فشار خون بیش­تر از 90/140 پیش از بارداری یا پیش از هفته­ی 20 بارداری گفته می­شود.

در مقابل افزایش فشار خون بعد از هفته­ی 20 حاملگی به­عنوان پره اکلامپسی در نظر گرفته می­شود.

پره اکلامپسی در 5 درصد تمام حاملگی­ها، 10 درصد از بارداری­های اول، 20 تا 25 درصد زنان با فشار خون مزمن ظهور می­کند.

بیماری­های فشار خون در بارداری ممکن است موجب ایجاد عوارض در مادر و جنین شود و هنوز یک علّت مهم منجر به مرگ مادران محسوب می شود.

پره اکلامپسی:

پره اکلامپسی در واقع یک بیماری گسترده در عملکرد دیواره­ی عروق و انقباض عروقی است که بعد از هفته­ی20 حاملگی بروز کرده و 4 تا 6 هفته بعد از بارداری می­تواند ادامه یابد. از نظر بالینی این عارضه با فشار خون و دفع پروتئین در ادرار همراه یا بدون ورم در صورت و اندام­ها تعریف می­شود.

عوامل خطر پره اکلامپسی:

• بارداری اول
• سن بالاتر از 40 سال
• نژاد سیاه
• سابقه­ی فامیلی
• بیماری مزمن کلیه
• دوقلویی
• دیابت
• بالا بودن BMI   ²(قد /(وزنBMI:
• اختلال ارثی در فاکتورهای انعقادی

علائم و نشانه­ها:

به دلایل مختلفی، علائم تشخیص پره اکلامپسی ممکن است آسان نباشد. در صورت خفیف بودن، بیماری ممکن است بدون علائم باشد و معمولاً در ویزیت­های دوران بارداری کشف می­شود. علائمی که نشانه­ی شدّت پره اکلامپسی و اختلال کار دستگاه­های اصلی بدن است شامل:

• سردرد
• اختلالات بینایی به­صورت تاری دید یا عدم دید در یک نقطه از میدان بینایی
• تغییر وضعیت روانی
• کوری
• تنگی نفس
• ورم، افزایش ناگهانی ورم یا ورم صورت
• درد در قسمت فوقانی یا سمت راست شکم
• ضعف و درد عضلانی
• تشنج عمومی

تشخیص:

تمام موارد افزایش جدید فشار خون یا افزایش ناگهانی وزن (بیش از 1 کیلوگرم در هفته در سه ماهه­ی سوم) باید به­عنوان معیار جهت ویزیت­های مکرر با فاصله­ی دو تا سه روزه در نظر گرفته شود و آزمایشات لازم انجام شود.

با افزایش دفعات ویزیت در سه ماهه­ی سوم تشخیص زودتر پره اکلامپسی امکان­پذیر می­شود. تمام مادران باردار باید در صورت بروز علائمی مثل سردرد شدید، تاری دید، درد قسمت فوقانی شکم یا ورم ناگهانی، سریعاً به اورژانس مراجعه نمایند.

اداره بیماری:

تنها راه رفع پره اکلامپسی، زایمان است. در صورت خفیف بودن بیماری تا زمانی­که رشد جنین تکمیل شود، می­توان بیمار را با کنترل فشار خون دو بار در هفته و آزمایش دفع پروتئین ادرار هفتگی تا هفته 37 به­صورت سرپایی تحت نظر گرفت. کاهش فعالیت فیزیکی در طول روز سودمند است امّا استراحت مطلق ضرورتی ندارد. مقدار کافی پروتئین و کالری باید در رژیم غذایی گنجانده شود و مصرف مایعات و نمک نباید محدود شود. سونوگرافی جهت بررسی وضعیت جنین و بررسی محدودیت رشد جنین و سونوگرافی داپلر جهت بررسی میزان جریان خون جفت،
کمک­کننده است.

تدابیر درمانی:

هدف اصلی درمان تمام حاملگی­های همراه با پره اکلامپسی شامل:

• ختم بارداری با حداقل آسیب به مادر و جنین.
• به دنیا آوردن نوزادی که قادر به رشد و حیات باشد.
• برگرداندن سلامت کامل به مادر.

زایمان تنها راه بهبودی در پره اکلامپسی می­باشد. در پره اکلامپسی بدون علائم شدید اغلب بعد از هفته 37 حاملگی باید ختم داده شود. زنان باردار تا هفته­ی 37 باید در صورت لزوم در بیمارستان بستری شوند و از نظر بدتر شدن وضعیت پره اکلامپسی تحت نظر باشند. در بیماران با ظهور علائم پره اکلامپسی شدید باید القای زایمان بعد از هفته­ی 34 در نظر گرفته شود در این موارد شدّت بیماری باید در برابر نارس بودن جنین سنجیده شود. در مادران با علائم پره اکلامپسی شدید که تحت درمان انتظاری تا رسیده شدن جنین هستند در صورت وجود موارد زیر باید حاملگی ختم داده شود:

• پارگی کیسه آب.
• آزمایش­های جنینی نامطمئن.
• فشار خون غیر قابل کنترل که به درمان طبی جواب نمی­دهد.
• کاهش مایع آمنیوتیک.
• کاهش شدید رشد جنین.
• کاهش حجم ادرار مادر.
• سردرد شدید و مداوم.
• درد در ناحیه فوقانی شکم.
• تجمع مایع در ریه.
• کاهش پلاکت خون و افزایش آنزیم­های کبدی.
• جدا شدن جفت.
• تشنج.

نوع زایمان بر اساس وضعیت مادر و جنین از زایمان طبیعی تا سزارین متفاوت است ولی بهترین گزینه برای مادر زایمان طبیعی می­باشد. درمان پیشگیری­کننده از تشنج شامل: تجویز منیزیم سولفات در تمام بیماران با پره اکلامپسی شدید است که تا 24 ساعت بعد از زایمان ادامه می­یابد. درمان فشارخون بعد از زایمان با داروهای خوراکی ادامه یافته و یک هفته بعد از ترخیص از بیمارستان فشار خون باید مجدداً چک شود. در بسیاری از موارد پره اکلامپسی، فشار خون حداکثر تا 12 هفته بعد از زایمان به حدّ نرمال می­رسد به جز مواردی که فشار خون مزمن پیش از بارداری تشخیص داده نشده باشد.بیماران باید به­طور مکرر از نظر پره اکلامپسی و تشنج تا 6 هفته بعد از زایمان تحت نظر باشند.

پیشگیری:

به­طور کلّی هیچ راهکاری جهت پیشگیری، اثربخش و کارآمد نبوده است.

تغییرات تغذیه­ای: رژیم غذایی کم نمک در پیشگیری از پره اکلامپسی بی­تأثیر است. کمبود میزان کلسیم غذایی در بعضی مطالعات با افزایش خطر فشار خون حاملگی همراه بوده و در بعضی مطالعات تجویز مکمل کلسیم در طی دوره­ی بارداری همراه با کاهش میزان بروز پره اکلامپسی و فشارخون بوده است.

تجویز دوز کم آسپرین نیز در بعضی از مطالعات در کاهش بروز پره اکلامپسی تأثیر داشته است.

دکتر معصومه مظفری 

متخصص زنان، زایمان و نازایی