افزایش فشار خون، شایعترین مشکل طبی است که در طی بارداری روی داده و 3-2 درصد بارداریها را عارضه دار میکند.
افزایش فشار خون در بارداری به چهار دسته تقسیم میشود:
1- فشار خون مزمن.
2- پره اکلامپسی و اکلامپسی (مسمومیت بارداری).
3- فشار خون بارداری.
4- پره اکلامپسی همراه با فشار خون مزمن.
فشار خون مزمن به فشار خون بیشتر از 90/140 پیش از بارداری یا پیش از هفتهی 20 بارداری گفته میشود.
در مقابل افزایش فشار خون بعد از هفتهی 20 حاملگی بهعنوان پره اکلامپسی در نظر گرفته میشود.
پره اکلامپسی در 5 درصد تمام حاملگیها، 10 درصد از بارداریهای اول، 20 تا 25 درصد زنان با فشار خون مزمن ظهور میکند.
بیماریهای فشار خون در بارداری ممکن است موجب ایجاد عوارض در مادر و جنین شود و هنوز یک علّت مهم منجر به مرگ مادران محسوب می شود.
پره اکلامپسی:
پره اکلامپسی در واقع یک بیماری گسترده در عملکرد دیوارهی عروق و انقباض عروقی است که بعد از هفتهی20 حاملگی بروز کرده و 4 تا 6 هفته بعد از بارداری میتواند ادامه یابد. از نظر بالینی این عارضه با فشار خون و دفع پروتئین در ادرار همراه یا بدون ورم در صورت و اندامها تعریف میشود.
عوامل خطر پره اکلامپسی:
- بارداری اول
- سن بالاتر از 40 سال
- نژاد سیاه
- سابقهی فامیلی
- بیماری مزمن کلیه
- دوقلویی
- دیابت
- بالا بودن BMI 2(قد /(وزنBMI:
- اختلال ارثی در فاکتورهای انعقادی
علائم و نشانهها:
به دلایل مختلفی، علائم تشخیص پره اکلامپسی ممکن است آسان نباشد. در صورت خفیف بودن، بیماری ممکن است بدون علائم باشد و معمولاً در ویزیتهای دوران بارداری کشف میشود. علائمی که نشانهی شدّت پره اکلامپسی و اختلال کار دستگاههای اصلی بدن است شامل:
- سردرد
- اختلالات بینایی بهصورت تاری دید یا عدم دید در یک نقطه از میدان بینایی
- تغییر وضعیت روانی
- کوری
- تنگی نفس
- ورم، افزایش ناگهانی ورم یا ورم صورت
- درد در قسمت فوقانی یا سمت راست شکم
- ضعف و درد عضلانی
- تشنج عمومی
تشخیص:
تمام موارد افزایش جدید فشار خون یا افزایش ناگهانی وزن (بیش از 1 کیلوگرم در هفته در سه ماههی سوم) باید بهعنوان معیار جهت ویزیتهای مکرر با فاصلهی دو تا سه روزه در نظر گرفته شود و آزمایشات لازم انجام شود.
با افزایش دفعات ویزیت در سه ماههی سوم تشخیص زودتر پره اکلامپسی امکانپذیر میشود. تمام مادران باردار باید در صورت بروز علائمی مثل سردرد شدید، تاری دید، درد قسمت فوقانی شکم یا ورم ناگهانی، سریعاً به اورژانس مراجعه نمایند.
اداره بیماری:
تنها راه رفع پره اکلامپسی، زایمان است. در صورت خفیف بودن بیماری تا زمانیکه رشد جنین تکمیل شود، میتوان بیمار را با کنترل فشار خون دو بار در هفته و آزمایش دفع پروتئین ادرار هفتگی تا هفته 37 بهصورت سرپایی تحت نظر گرفت. کاهش فعالیت فیزیکی در طول روز سودمند است امّا استراحت مطلق ضرورتی ندارد. مقدار کافی پروتئین و کالری باید در رژیم غذایی گنجانده شود و مصرف مایعات و نمک نباید محدود شود. سونوگرافی جهت بررسی وضعیت جنین و بررسی محدودیت رشد جنین و سونوگرافی داپلر جهت بررسی میزان جریان خون جفت،
کمککننده است.
تدابیر درمانی:
هدف اصلی درمان تمام حاملگیهای همراه با پره اکلامپسی شامل:
- ختم بارداری با حداقل آسیب به مادر و جنین.
- به دنیا آوردن نوزادی که قادر به رشد و حیات باشد.
- برگرداندن سلامت کامل به مادر.
زایمان تنها راه بهبودی در پره اکلامپسی میباشد. در پره اکلامپسی بدون علائم شدید اغلب بعد از هفته 37 حاملگی باید ختم داده شود. زنان باردار تا هفتهی 37 باید در صورت لزوم در بیمارستان بستری شوند و از نظر بدتر شدن وضعیت پره اکلامپسی تحت نظر باشند. در بیماران با ظهور علائم پره اکلامپسی شدید باید القای زایمان بعد از هفتهی 34 در نظر گرفته شود در این موارد شدّت بیماری باید در برابر نارس بودن جنین سنجیده شود. در مادران با علائم پره اکلامپسی شدید که تحت درمان انتظاری تا رسیده شدن جنین هستند در صورت وجود موارد زیر باید حاملگی ختم داده شود:
- پارگی کیسه آب.
- آزمایشهای جنینی نامطمئن.
- فشار خون غیر قابل کنترل که به درمان طبی جواب نمیدهد.
- کاهش مایع آمنیوتیک.
- کاهش شدید رشد جنین.
- کاهش حجم ادرار مادر.
- سردرد شدید و مداوم.
- درد در ناحیه فوقانی شکم.
- تجمع مایع در ریه.
- کاهش پلاکت خون و افزایش آنزیمهای کبدی.
- جدا شدن جفت.
- تشنج.
نوع زایمان بر اساس وضعیت مادر و جنین از زایمان طبیعی تا سزارین متفاوت است ولی بهترین گزینه برای مادر زایمان طبیعی میباشد. درمان پیشگیریکننده از تشنج شامل: تجویز منیزیم سولفات در تمام بیماران با پره اکلامپسی شدید است که تا 24 ساعت بعد از زایمان ادامه مییابد. درمان فشارخون بعد از زایمان با داروهای خوراکی ادامه یافته و یک هفته بعد از ترخیص از بیمارستان فشار خون باید مجدداً چک شود. در بسیاری از موارد پره اکلامپسی، فشار خون حداکثر تا 12 هفته بعد از زایمان به حدّ نرمال میرسد به جز مواردی که فشار خون مزمن پیش از بارداری تشخیص داده نشده باشد.بیماران باید بهطور مکرر از نظر پره اکلامپسی و تشنج تا 6 هفته بعد از زایمان تحت نظر باشند.
پیشگیری:
بهطور کلّی هیچ راهکاری جهت پیشگیری، اثربخش و کارآمد نبوده است.
تغییرات تغذیهای: رژیم غذایی کم نمک در پیشگیری از پره اکلامپسی بیتأثیر است. کمبود میزان کلسیم غذایی در بعضی مطالعات با افزایش خطر فشار خون حاملگی همراه بوده و در بعضی مطالعات تجویز مکمل کلسیم در طی دورهی بارداری همراه با کاهش میزان بروز پره اکلامپسی و فشارخون بوده است.
تجویز دوز کم آسپرین نیز در بعضی از مطالعات در کاهش بروز پره اکلامپسی تأثیر داشته است.
دکتر معصومه مظفری
متخصص زنان، زایمان و نازایی
